Autoimune bolesti – uzroci, simptomi, dijagnostika, lečenje

Imuni sistem predstavlja niz složenih mehanizama koji učestvuju u odbrani organizma od stranih materija, kao što su bakterije, virusi, paraziti i tumorske ćelije. Kada imuni sistem greškom počne da napada sopstveni organizam, odnosno počne da stvara antitela protiv sopstvenih ćelija, dolazi do pojave autoimunih bolesti.

Neke autoimune bolesti dovode do oštećenja samo jednog organa (npr. Diabetes mellitus tip 1 u kome dolazi do oštećenja pankreasa), dok druge autoimune bolesti mogu zahvatiti ceo organizam (npr. sistemski eritemski lupus – SLE).

U tekstu koji je napisala mr ph Biljana Glišić, specijalista medicinske biohemije, saznaćete:

• Uzroci autoimunih bolesti
• Simptomi autoimune bolesti
• Postavljanje dijagnoze autoimune bolesti
• Najčešće autoimune bolesti
• Autoimune bolesti i trudnoća
• Autoimune bolesti lečenje

Uzroci autoimunih bolesti

Nije poznat tačan uzrok pojave autoimunih bolesti. U većini slučajeva na pojavu bolesti utiču:

• Genetska predispozicija (nasledni faktori) – osobe koje imaju člana porodice sa autoimunom bolešću imaju veću veravotnoću da i same obole.
• Pol – žene obolevaju češće od muškaraca.
• Starost – većina autoimunih bolesti se javlja kod mladih i osoba srednjih godina, mada postoje neke bolesti koje su specifične za starije osobe.
• Spoljašnji faktori – hemikalije (teški metali, pušenje, pesticidi), lekovi, stres, ultraljubičasto (UV) zračenje, nepravilna ishrana, virusne i bakterijske infekcije.

Simptomi autoimune bolesti

Često su prvi simptomi autoimune bolesti umor, bolovi u mišićima i blaga groznica. Kod većine autoimunih bolesti javljaju se crvenilo, temperatura, bol i otok.

Međutim, specifični simptomi zavise od vrste autoimune bolesti, odnosno od zahvaćenih delova tela:

• zglobovi: bol i ukočenost
• štitasta žlezda: umor, povećanje ili smanjenje telesne težine, bolovi u mišićima
• koža: osip, plikovi i promena boje

Jedan od čestih simptoma koji prati sistemske autoimune bolesti (bolesti koje zahvataju celo telo) je tzv. Rejnoov fenomen. On se karakteriše promenom boje prstiju pri izlaganju hladnoći i/ili stresu i pojavom bola i neprijatnog osećaja u šakama i stopalima.

Zahvaćena područja postaju bleda i izuzetno bolna, a napredovanjem bolesti zahvaćena koža postaje izrazito tvrda, napeta i beličasta.

Postavljanje dijagnoze autoimune bolesti

Postavljanje dijagnoze autoimunog oboljenja može biti dugotrajan i stresan proces. Dijagnoza se postavlja na osnovu simptoma, anamneze, fizikalnog pregleda, laboratorijskih nalaza, imidžing tehnika (rentgensko snimanje, ultrazvuk, CT, MRI) i u nekim slučajevima- biopsije.

Najčešće autoimune bolesti

Autoimunih poremećaja ima jako mnogo a u ovom članku  smo  naveli samo neke od najčešćih.

Urtikarija (koprivnjača)

Smatra se da se više od polovine svih slučajeva hronične idiopatske urtikarije razvija autoimunim mehanizmom, prvenstveno produkcijom autoantitelima protiv receptora imunoglobulina E (IgE) visokog afiniteta.

Brojna autoimuna stanja, uključujući sistemski eritematozni lupus, polimiozitis, dermatomiozitis i reumatoidni artritis, povezana su sa hroničnom urtikarijom.

Koprivnjaču karakterišu promene na koži poput eritematoznih (crveni otok) papula i plakova praćenih svrabom, akutnog ili hroničnog karaktera koje mogu biti posledica uzročnika različite etiologije.

Simptomi urtikarije nastaju usled pojačanog oslobađanja biogenih amina-medijatora od kojih je najznačajniji histamin. Prevelikom aktivnošću histamina u koži dolazi do širenja krvnih sudova, povećava se njihova propustljivosti te dolazi do pojave edema (otok), eritema (crvenilo) i svraba.

Sistemski eritemski lupus (SLE)

Kod osoba sa lupusom stvaraju se autoantitela usmerena na tkiva u celom telu. Najčešće su zahvaćeni zglobovi, pluća, krvne ćelije, nervi i bubrezi.

Žene obolevaju deset puta češće nego muškarci od ove vrste autoimune bolesti. Uz crvenilo lica u obliku leptira, crvenkasti osip se može pojaviti i po čitavom telu, a javljaju se i bolovi u zglobovima i povišena telesna temperatura.

Opšte laboratorijske analize značajne u dijagnostici oboljenja su: : krvna slika, analiza urina, standardne biohemijske analize uključujući testove jetrene (AST, ALT, ALP, GGT, bilirubini) i bubrežne (urea, kreatinin) funkcije.

Specifične laboratorijske analize: ANA (antinuklearna antitela), ANA HEp-2, anti-Ro/SSA, anti-La/SSB, anti-Sm, anti-RNP, anti-Jo–1

Reumatoidni artritis

Reumatoidni artritis je upalna bolest vezivnog tkiva, koja dovodi do ukočenosti, bola, gubitka pokretljivosti i upale zglobova.

Iako su glavni simptomi vezani za hroničnu upalu zglobova, bolest može da napadne i hematološki, kardiovaskularni i respiratorni sistem. Najčešće pogađa žene od 40 do 60 godina starosti.

Laboratorijske analize značajne u dijagnostici ovog oboljenja su: reumatoidni faktor (RF), anti-CCP, brzina sedimentacije eritrocita (SE), C-reaktivni protein (CRP).

Hašimoto tireoiditis

Hašimoto je autoimuno oboljenje koje dovodi do stvaranja autoantitela usmerenih ka štitnoj žlezdi.

Uzrok nastanka ove autoimune bolesti nije još uvek poznat, ali je svakako povezan sa razvojem autoimunoh procesa u organizmu. Iako se dijagnoza Hašimoto tireoiditisa češće postavlja kod osoba ženskog pola, može se javiti i kod muškaraca.

U početku, bolest vrlo često prolazi neprimetno, jer se klinička slika razvija postepeno.

Ukoliko osetite neke od simptoma poput pojačanog umora, problema sa opstipacijom, suve kože, opadanja kose, povećane osetljivosti prilikom izlaganja hladnoći, smanjeno znojenje itd., možete uraditi testove koji će lekaru pomoći za postavljanje konačne dijagnoze ukoliko postoji sumnja na Hašimoto sindrom.

Dijagnoza Hašimotovog tiroiditisa zasniva se na pregledu endokrinolga, ultrazvuku štitne žlezde, kao i na kliničkim simptomima i rezultatima testova iz krvi, kojima se mere nivoi hormona TSH i FT4, a određuju se i anti TPO antitela, kao i anti TG antitela.

Napomena: Anti TPO antitela nisu uvek prisutna kod svih koji imaju Hašimotov tireoiditis dok, s druge strane, prisustvo anti TPO antitela u krvi ne mora biti povezano sa pojavom strume, hipotireoze ili drugih problema sa štitnom žlezdom. Zato je važno da se laboratorijski nalazi hormona štitne žlezde, kao i antitela, tumače od strane ordinirajućeg lekara zajedno sa drugim kliničkim, dijagnostičkim metodama.

Multipla skleroza

Do pojave multiple skleroze dolazi zbog oštećenja mijelinskog omotača koji štiti nervne ćelije u mozgu. Usled oštećenja ovog omotača prenos signala od mozga ka ostalim organima u telu se usporava ili potpuno izostaje, što izaziva mnoge neurološke poremećaje i simptome kao što su otežan hod, ukočenost, trnjenje ekstremiteta, paraliza, dupli vid, gubitak vida.

Laboratorijska analiza značajna u dijagnostici ovog autoimunog oboljenja je: analiza likvora

Sjögren-ov sindrom

Sjogrenov sindromkarakteriše oštećenje žlezda koje omogućavaju podmazivanje (lubrikaciju) očiju, usta i drugih organa. Kao glavni simptomi se javljaju izrazita suvoća očiju, usta i drugih sluzokoža (digestivni trakt, disajni putevi, vagina).

Laboratorijske analize: krvna slika, brzina sedimentacije eritrocita (SE), reumatoidni faktor (RF), ANA (antinuklearna antitela), ANA HEp2, ANA (ENA) profil, anti-Ro/SSA, anti-La/SSB su značajne u dijagnostici ovog sindroma.

Miastenija gravis

Komunikacija između mozga i mišića se vrši preko nervno-mišićne sinapse. Nervne ćelije oslobađaju u nervno-mišićnu sinapsu neurotransmitere (jedinjenja koja prenose signale), koja se vezuju za receptore na mišićnim ćelijama, nakon čega dolazi do mišićne kontrakcije.

Kada se autoantitela vežu za te receptore, prenos signala je poremećen i javlja se mišićna slabost.Miastenija gravis je obolenje u kome se stvaraju antitela protiv acetilholinskih receptora.

Najčešći simptomi su slabost očnih kapaka (spušteni očni kapci), slabi očni mišići (što dovodi do pojave duplog vida) i prekomerni umor mišića nakon opterećenja.

Često se javljaju poteškoće u govoru, gutanju, kao i slabost ruku i nogu.

Značajne laboratorijske analize u dijagnostici ovog oboljenja su: antitela protiv acetilholinskih receptora.

Ankilozirajući spondilitis

Ankilozantni spondilitis je bolest vezivnog tkiva kod koga dolazi do upale kičme i velikih zglobova koje dovode do pojave bola i ukočenosti.

Ako se bolest ne prepozna na vreme i ne započne se adekvatna terapija, može doći do pojave invaliditeta. Češće se javlja kod muškaraca između 20. i 40. godine života nego kod žena. Najznačajniji uzrok bolesti je nasledni faktor, tako da se javlja čak 10-20 puta češće kod osoba čiji su roditelji ili braća i sestre oboleli.

Značajne laboratorijske analize u dijagnostici ove autoimune bolesti su: genetske analize (HLA B27 antigen).

Sistemska skleroza (sklerodermija)

Sklerodermiju karakteriše pojava zadebljale i tvrde kože, a slične promene se mogu javiti i na unutrašnjim organima. Čest simptom ove bolesti je Rejnoov fenomen.

Bolest se češće javlja kod žena u 3. i 4. deceniji života. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničkih simptoma, a laboratorijske analize služe kao pomoć u dijagnostici.

Laboratorijske analize značajne u dijagnostici ovog oboljenja su: ANA, ANA HEp2, ANA (ENA) profil, anti-Scl 70, anti-centromerna antitela.

Polimiozitis i dermatomiozitis

Polimiozitis je upalna bolest vezivnog tkiva praćena bolnom upalom mišića. Ako se kod pacijenata javi i upala kože, bolest se označava kao dermatomiozitis.

Smatra se da nastaje kao posledica malignih tumora, lekova ili infekcija kod osoba sa genetskom predispozicijom. Može se javiti kod dece mlađe od 10 godina, a kod odraslih se obično javlja između 40. i 60. godine života.

Bolest obično počinje crvenilom i otokom lica, kasnije se crvenilo može pojaviti na prsima, nadlakticama, šakama, a s vremenom se na koži pojavljuju jače ili slabije pigmentacije, proširenje kapilara i stanjenje kože.

Istovremeno sa promenama na koži, a ponekad i bez njih, javlja se bol u mišićima, smanjena mišićna snaga koja se ispoljava smetnjama gutanja, otežanim ustajanjem i slabim stiskom šake kod rukovanja.

Laboratorijske analize značajne u dijagnostici oboljenja su: CK, AST, ANA, ANA HEp2, ANA (ENA) profil, miozitis profil, anti-Jo1 antitela.

Sistemski vaskulitisi

Sistemski vaskulitis je termin koji označava grupu poremećaja koji uzrokuju upale krvnih sudova. Upala može dovesti do zadebljanja zidova krvnih sudova, usled čega se smanjuje protok krvi, što za posledicu ima oštećenje organa i tkiva.

Opšti znaci i simptomi većine vrsta vaskulitisa uključuju pojavu groznice, glavobolju, umor, gubitak težine, bolove u celom telu.

Ostali znaci i simptomi povezani su sa delovima tela koje je bolest zahvatila.

Značajne laboratorijske analize u dijagnosti oboljenja su: c-ANCA, p-ANCA, CRP, anti-GBM.

Mešovita bolest vezivnog tkiva

Kod osoba sa mešovitom bolesti vezivnog tkiva javlja se kombinacija simptoma lupusa, sklerodermije i polimiozitisa, koji imaju tendenciju da se razvijaju tokom više godina, što može otežati dijagnozu.

U početku se javlja oticanje ruku, Rejnoov fenomen, bolovi u zglobovima i mišićima, a kasnije se bolest može proširiti i na druge organe (pluća, srce, bubrezi). Bolest se obično javlja u 2. i 3. deceniji života.

Laboratorijske analize značajne u dijagnostici oboljenja su: ANA, ANA HEp2, ANA (ENA) profil, anti-U1 RNP, anti-CCP, reuma faktor (RF), brzina sedimentacije eritrocita (SE), CK.

Autoimune bolesti i trudnoća

Autoimuni poremećaji se češće javljaju kod žena i mogu imati uticaj na (ne)plodnost i trudnoću, jer se često javljaju tokom reproduktivnih godina.

Kod žena sa autoimunim bolestima, imuni sistem ne uspeva da prepozna embrion i napada ga, što dovodi do pojave ponavljajućih pobačaja.

Veze između autoimunih bolesti i neplodnosti su kompleksne pa kako se autoimuni poremećaji razlikuju jedni od drugih- veze između autoimunih poremećaja i neplodnosti takođe variraju i drugačije se manifestuju.

Više o autoimunim bolestima koje mogu uticati na fertilitet kod žena, pročitajte u članku:

Autoimune bolesti lečenje

Lekovi koji se primenjuju u terapiji autoimunih bolesti zavise od tipa bolesti, težine oboljenja i simptoma. U većini slučajeva, koriste se lekovi koji umanjuju intenzitet simptoma bolesti (nesteroidni antiinflamatorni lekovi, kortikosteroidi).

U nekim bolestima terapija uključuje uzimanje i primenu preparata koji nadoknađuju materije kojih u organizmu zbog bolesti nema dovoljno (npr. insulin kod dijabetesa tip 1).

Lekovi se uzimaju isključivo uz konsultaciju i odobrenje lekara.

Ako se bolest otkrije na vreme i ako se primeni odgovarajuća terapija, u većini slučajeva osobe sa autoimunim bolestima mogu živeti dugo, kvalitetnim životom.

INFO

Sve navedene laboratorijske analize koje su obrađene u ovom tekstu, a značajne su u dijagnostici pojedinačnih vrsta autoimunih oboljenja, možete uraditi  u svim Beo-lab laboratorijama širom Srbije.

Navedene analize možete poručiti i online putem E-laboratorije čime skraćujete vreme zadržavanja u laboratoriji prilikom dolaska na uzorkovanje.

Za dodatne informacije vezane za navedene testove budite slobodni da nam pišete na mail: e-laboratorija@beo-lab.rs

Tekst napisala: mr ph Biljana Glišić, specijalista medicinske biohemije

Ukoliko Vam se sviđa članak podelite ga sa prijateljima.